Sinh trắc học là gì? Công nghệ nhận diện thông minh
Sinh trắc học là lĩnh vực ứng dụng công nghệ để nhận dạng con người dựa trên các đặc điểm sinh học độc nhất như vân tay, khuôn mặt, giọng nói, võng mạc…
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về khái niệm sinh trắc học là gì và sự phát triển của công nghệ sinh trắc học hiện đại.
Định nghĩa cơ bản về sinh trắc học là gì?
Sinh trắc học (Biometrics) là công nghệ sử dụng các đặc điểm sinh học hoặc hành vi độc đáo để xác thực danh tính của một cá nhân.
Các đặc điểm này bao gồm hình dạng vân tay, mẫu mống mắt, khuôn mặt, giọng nói, chữ ký, kiểu đi bộ, thậm chí cả các mẫu DNA.
Khác với các phương pháp truyền thống như mật khẩu hay thẻ từ, sinh trắc học dựa trên yếu tố sinh học nên khó bị giả mạo và có tính bảo mật cao hơn.
Các công nghệ sinh trắc học hiện nay thường được chia làm hai nhóm chính:
- Sinh trắc học sinh lý (physiological biometrics): bao gồm vân tay, khuôn mặt, võng mạc, mống mắt, hình dạng bàn tay…
- Sinh trắc học hành vi (behavioral biometrics): gồm giọng nói, chữ ký, cách gõ phím, kiểu đi bộ.
Công nghệ sinh trắc học phổ biến hiện nay
Các loại công nghệ sinh trắc học phổ biến hiện nay:
- Nhận diện vân tay
Đây là hình thức sinh trắc học phổ biến và được áp dụng rộng rãi nhất trên điện thoại, máy tính, hệ thống kiểm soát cửa ra vào…
Mỗi người có vân tay duy nhất và không trùng lặp. Cảm biến vân tay sẽ quét các điểm đặc trưng trên vân tay để xác minh danh tính.
- Nhận diện khuôn mặt
Công nghệ nhận diện khuôn mặt sử dụng thuật toán AI để phân tích các đặc điểm trên khuôn mặt như khoảng cách giữa mắt, mũi, miệng, xương gò má…
Đặc biệt với sự phát triển của deep learning, độ chính xác nhận diện khuôn mặt ngày càng cao và ứng dụng trong an ninh, marketing, thanh toán không tiền mặt.
- Nhận diện võng mạc và mống mắt
Võng mạc và mống mắt mỗi người đều có mẫu độc nhất vô nhị, do đó được dùng trong các hệ thống an ninh cao cấp, đặc biệt là các tổ chức quân sự, ngân hàng.
- Nhận diện giọng nói
Giọng nói không chỉ là cách giao tiếp mà còn là dấu hiệu nhận dạng cá nhân.
Công nghệ nhận diện giọng nói phân tích tần số, nhịp điệu, ngữ điệu để xác minh danh tính người nói. Ứng dụng của nó ngày càng phổ biến trong trợ lý ảo, hệ thống call center.
Ứng dụng của sinh trắc học trong đời sống hiện đại
Trong thế giới ngày càng số hóa, sinh trắc học đã vượt xa phạm vi phòng thí nghiệm hay các hệ thống an ninh chuyên biệt để trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hằng ngày.
– Điện thoại thông minh và thiết bị cá nhân
Không cần mật khẩu hay mã PIN, người dùng ngày nay chỉ cần chạm ngón tay hoặc nhìn vào camera để mở khóa điện thoại.
Công nghệ nhận diện khuôn mặt và vân tay được tích hợp sâu vào cả phần mềm và phần cứng của điện thoại thông minh, đồng hồ thông minh, máy tính bảng… tạo nên trải nghiệm người dùng cá nhân hóa và an toàn.
– Kiểm soát ra vào và nhà thông minh
Tại các khu đô thị, văn phòng và nhà ở hiện đại, sinh trắc học đang dần thay thế thẻ từ hay chìa khóa truyền thống.
Hệ thống cửa vân tay, nhận diện khuôn mặt hoặc thậm chí quét võng mạc giúp kiểm soát ra vào hiệu quả, không lo mất chìa hoặc bị làm giả.
Trong nhà thông minh, sinh trắc học còn được dùng để kích hoạt các chế độ cá nhân hóa theo người dùng cụ thể.
– Giao thông và sân bay
Tại các sân bay quốc tế, sinh trắc học được triển khai để đẩy nhanh quy trình check-in, kiểm tra an ninh và xuất nhập cảnh.
Hành khách chỉ cần quét khuôn mặt để hoàn tất thủ tục, giảm thiểu tiếp xúc vật lý và thời gian xếp hàng.
Công nghệ này đang mở đường cho mô hình sân bay không giấy tờ (paperless airport) trong tương lai gần.
– Thanh toán và mua sắm
Thanh toán bằng sinh trắc học đang phát triển mạnh tại nhiều quốc gia. Một số hệ thống POS hiện đại cho phép người dùng xác thực giao dịch bằng vân tay hoặc nhận diện khuôn mặt, giúp hạn chế tình trạng giả mạo thẻ, rút ngắn thời gian và tăng tính bảo mật cho người tiêu dùng.
Hầu hết các ngân hàng lớn như: MB BANK, VIETCOMBANK, BIDV, AGRIBANK, VIETINBANK, SACOMBANK, BIDV,… đều hướng dẫn khách hàng cài đặt đăng ký xác thực và cập nhật sinh trắc học để giao dịch.
– Giáo dục và thi cử
Trong lĩnh vực giáo dục, sinh trắc học được dùng để điểm danh sinh viên, kiểm soát ra vào thư viện, và đặc biệt là chống gian lận thi cử trong các kỳ thi trực tuyến.
Hệ thống nhận diện khuôn mặt giúp xác thực danh tính của thí sinh trong suốt quá trình thi, bảo vệ tính công bằng và minh bạch.
Sinh trắc học và ranh giới giữa bảo mật và quyền riêng tư
Sinh trắc học mang lại tiện ích to lớn, nhưng đồng thời cũng đặt ra câu hỏi quan trọng: dữ liệu sinh học của chúng ta đang được lưu trữ và sử dụng như thế nào?
Không giống như mật khẩu có thể thay đổi, dữ liệu sinh học là cố định – một khi bị rò rỉ, người dùng không thể “đổi” lại dấu vân tay hay khuôn mặt của mình.
Điều này khiến sinh trắc học trở thành con dao hai lưỡi: vừa là lớp bảo mật mạnh mẽ, vừa là mối nguy tiềm tàng nếu bị lạm dụng.
Một số quốc gia đã bắt đầu xây dựng khung pháp lý để kiểm soát việc thu thập và sử dụng dữ liệu sinh trắc học, yêu cầu minh bạch, quyền được biết, được từ chối và được xóa bỏ dữ liệu.
Trong khi đó người dùng ngày càng quan tâm đến việc hệ thống sinh trắc có lưu trữ dữ liệu trên máy chủ tập trung hay chỉ xử lý nội bộ trên thiết bị (on-device processing).
Câu hỏi không còn là sinh trắc học có nên sử dụng hay không, mà là chúng ta sử dụng như thế nào để bảo vệ cả bảo mật lẫn quyền riêng tư, hai yếu tố sống còn trong thế giới số hiện đại.
Kết luận
Sinh trắc học là gì? Đó là công nghệ nhận dạng và xác thực danh tính dựa trên đặc điểm sinh học và hành vi cá nhân, ngày càng trở nên thiết yếu trong kỷ nguyên số.
Độ chính xác cao, tính tiện lợi và ứng dụng đa dạng, sinh trắc học đã và đang làm thay đổi cách chúng ta bảo vệ thông tin, giao tiếp và tương tác với thế giới số.
Tương lai của sinh trắc học hứa hẹn nhiều bước tiến mới với sự hỗ trợ của AI và công nghệ không tiếp xúc, mang lại nhiều tiện ích và an toàn hơn cho người dùng toàn cầu.
